CO WARTO ZOBACZYĆ W KRAKOWIE

Dla zachęty do odwiedzenia Krakowa i przypomnienia - kilka skrótowych informacji

o ciekawszych zabytkach na tzw. Trakcie Królewskim , przygotował nasz niezastąpiony kolega Janusz Szulc.

 

            KRAKÓW  -  KILKA   NAJWAŻNIEJSZYCH   ZABYTKÓW

             ( Na Królewskim Trakcie, czyli od  Barbakanu  przez Rynek na Wawel )

 

Miasto leży nad Wisła, która oddziela ogólnie mówiąc Wyżynę Krakowsko-Częstochowską na północy
od Karpat na południu, a bardziej konkretnie – na połączeniu  kilku krain geograficznych: Bramy Krakowskiej, Kotliny Sandomierskiej, Kotliny Oświęcimskiej i Pogórza Zachodniobeskidzkiego. Wydłużoną równoleżnikowo oś miasta stanowi dolina Wisły. Sieć rzeczną tworzą Wisła i jej dopływy: Wilga (prawy), Rudawa, Białucha, Dłubnia, Sanka i in. (lewe).

Głównym ośrodkiem władzy państwowej  został Kraków w !050 r. kiedy to władca Polski- książę Kazimierz I Odnowiciel pokonał wojska czeskie Brzetysława, które spustoszyły Śląsk i Wielkopolskę

i w związku ze zniszczeniem Gniezna ( poprzedniej- pierwszej  stolicy)- stołecznym miastem  książęcym,
a następnie  królewskim uczynił Kraków.. Funkcję stolicy ziem polskich pełnił   Kraków formalnie
do 1611 r, kiedy to Zygmunt III Waza ( znana kolumna przed Zamkiem Królewskim w Warszawie)
przeniósł stolicę do Warszawy ( proces przenosin trwał od 1596 r. do 1611 r.), jednak Kraków aż do rozbiorów Polski ( praktycznie do 1795 r.)- pozostawał  królewskim miastem rezydencjalnym oraz  koronacyjnym.
Kraków Liczy obecnie ok. 750 tys. mieszkańców i zajmuje obszar 320 km2  - jest drugim co do wielkości    i liczby mieszkańców  miastem w Polsce ( po Warszawie), a jednocześnie jednym z najstarszych.
Obecnie miasto jest administracyjnie podzielone na 18 dzielnic ( oznakowanych cyframi rzymskimi),
o zachowanych, historycznych nazwach dawnych wsi i osiedli, które stopniowo włączane były do miasta,
np. Kleparz, Krowodrza, Kazimierz, Bronowice itd.
Jedną z dzielnic ( od 1960 r.) jest też Nowa Huta- miasto zbudowane od podstaw w latach 1949-1955  głównie dla pracowników wzniesionej tu Huty im Lenina ( w latach 1990-2004 – Huty im. Tadeusza Sendzimira), a obecnie- po prywatyzacji -  ArcelorMittal Poland S.A.

Dworzec autobusowy (na którym wysiadamy) – nowoczesny - z roku 2005 przy ul. Bosackiej- obok dworca kolejowego, po jego wschodniej stronie. Przechodzimy na stronę zachodnią dworca kolejowego

i kierujemy się na wprost od wejścia, czyli w kierunku zachodnim miasta – do Barbakanu i ul. Floriańskiej.

Barbakan w Krakowie (zwany też potocznie „Rondlem”) – najbardziej wysunięta na północ część fortyfikacji miejskich w Krakowie. Stanowi wycinek koła o średnicy wewnętrznej 24,40 m, a grubość murów sięga powyżej 3 m. Jest to gotycka budowla z siedmioma wieżyczkami. Dawniej był połączony z Bramą Floriańską długą szyją i jego głównym zadaniem była jej obrona. Mury szyi posiadały wewnątrz hurdycje spoczywające na arkadach oraz były zaopatrzone w otwory strzelnicze. Do Barbakanu prowadziło wejście od strony Kleparza. Było ono umieszczone prawie równolegle do linii murów obwodowych, co umożliwiało załodze ostrzeliwanie ogniem flankowym napastników atakujących bramę. Do dwóch bram fortecy wiodły mosty zwodzone, przerzucone nad wyłożoną kamieniami fosą

o 24-metrowej szerokości i 3,5-metrowej głębokości. Ponadto od strony Kleparza znajduje się znacznie wysunięta na zewnątrz przybudówka, pod którą niegdyś przepływała woda. Przybudówka ta związana była z funkcjonowaniem bram i mostów zwodzonych                                                                                             Został wzniesiony w latach 1498-1499 za panowania króla Jana Olbrachta w obawie przed najazdem wołosko-tureckim zagrażającym Krakowowi po klęsce bukowińskiej. Według oceny specjalistów w okresie od XV do XVIII wieku był fortecą nie do zdobycia.                                                                                             Na barbakanie znajduje się płyta poświęcona Marcinowi Oracewiczowi. Jak głosi legenda, podczas konfederacji barskiej, gdy zabrakło mu amunicji przy obronie Krakowa, nabił karabin guzikiem od czamary i zabił rosyjskiego dowódcę Panina.                                                                                           Obecnie barbakan jest oddziałem Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Wykorzystywany jest jako miejsce ekspozycji różnorodnych wystaw, jako arena walk sportowych np. mistrzostw Polski w szermierce bądź historyzowanych walk rycerskich i tańców dworskich.

Są także organizowane przez Muzeum Historyczne Miasta Krakowa projekcje filmowe pod nazwą  „BarbaKino – średniowieczne kino letnie w Barbakanie".

 

Ciekawostki

- W ubiegłym stuleciu wystawiono w barbakanie wóz Drzymały – symbol oporu wobec germanizacji.

- W 1927 r. na noc przed pogrzebem złożono w barbakanie prochy Juliusza Słowackiego.

- W roku 1910, w związku z obchodami 500-lecia zwycięstwa pod Grunwaldem, powstał projekt

umieszczenia w Barbakanie Panoramy Grunwaldzkiej, której autorami mieli być Jan Styka i Tadeusz Styka. Artyści przyjechali z Paryża do Krakowa specjalnie w tej sprawie jeszcze w 1909 roku, aby przedstawić szkice panoramy Komitetowi Grunwaldzkiemu. Wydali też broszurę pt. "Grunwald w Rondlu Bramy Floriańskiej". Pomysł wywołał ożywioną dyskusję, której echa znajdujemy m.in. w utworach Boya Żeleńskiego - pisanych do Zielonego Balonika. Sprawę panoramy w Barbakanie ostatecznie rozstrzygnęła urzędująca w Wiedniu Centralna Komisja do spraw opieki nad zabytkami, odmawiając zgody na to przedsięwzięcie. Negatywną decyzję motywowano obawą przed narażeniem historycznej budowli na uszkodzenie. Dodajmy, że tzw. Diorama Grunwaldzka, Tadeusza Popiela i Zygmunta Rozwadowskiego, była eksponowana w specjalnie zbudowanym drewnianym budynku na pl. św. Ducha ( Diorama- rodzaj panoramy, obrazu malowanego na przezroczystej tkaninie, z obu stron jednocześnie, co przy odpowiednim oświetleniu daje wrażenie pełnoplastyczności  i trójwymiarowości przedmiotów.).

 

Brama Floriańska -  to stojąca w poblizu Barbakanu średniowieczna brama z basztą, należąca do części krakowskiej Starówki. Wzniesiona pod koniec XIII w. pełniła funkcję obronną miasta i strzegła jego wejścia od strony północnej. Z czasem zaczęła pełnić również funkcję reprezentacyjną, gdyż tu zaczynała się Droga Królewska  prowadząca na Wawel.
Wysoka  na niecałe 35 m - stanowi pozostałość po dawnych murach miasta i jest jedną z ośmiu bram obronnych Krakowa. Składa się ona z wielu ciekawych elementów, np. jej barokowy dach ufundowany został w 1660 r. przez krakowskiego rajcę - Jana Zaleskiego, a  znajdująca się nad wejściem od strony miasta płaskorzeźba przedstawia św. Floriana, natomiast  po drugiej stronie  - orła piastowskiego ( wykonanego przez Zygmunta Langmana według  projektu Jana Matejki).
W przejściu bramy znajduje się późnobarokowy ołtarzyk z kopią cudownego obrazu Matki Boskiej Piaskowej, zaś obok niej -  galeria malarstwa i sztuki pod gołym niebem.

Ciekawostką jest,  że w oparciu o Dekret Cesarski z 1806 r, który zalecal rozbiórkę murów i fortyfikacji Krakowa   ze względów zdrowotnych i sanitarnych-  senator  Feliks Radwański  stanowczo się temu sprzeciwił ( w  swoim traktacie „Wotum Oddzielne” ) agrumentując, że „ do pozbawionego tych fortyfikacji centrum miasta wtargną silne wiatry północne i północno-zachodnie, narażając mieszkańców na częste fluksje, reumatyzmy, a może i paraliże ”, a także uzył argumentów natury etyczno-obyczajowej , ze po

likwidacji murów miejskich, Bramy Floriańskiej i Barbakanu „ wiatr bezbożnie będzie podwiewać spódnice paniom, matkom i żonom” - ten ostateczny argumant zwyciężył i w  rezultacie zachowano część murów,

w tym Bramę Floriańską i Barbakan, a Feliks Radwański zyskał pamięć na wieki i historyków

i wdzięcznych mieszkańców Krakowa.

 

Ulica Floriańska (dawniej też ulica Świętego Floriana) – ulica na Starym Mieście w Krakowie.

Biegnie od północno-wschodniego narożnika Rynku Głównego do Bramy Floriańskiej i ma 335 m długości. Nazwa pochodzi od Bramy Floriańskiej, która zamyka od północy perspektywę ulicy i prowadzi

w kierunku kościoła św. Floriana. Ulica ta wyznacza początek Drogi Królewskiej w Krakowie.

Ulica została wytyczona już na planie lokacyjnym w 1257 r.r. i jej nazwa nie zmieniła się przez ponad 700 lat, zmieniały się natomiast domy przy niej stojące. Początkowo były gotyckie, później przebudowano je

w stylu innych epok: renesansu, baroku itd. Ponad 20 kamienic przy ul. Floriańskiej wyróżnia się bogactwem architektury i wystroju wnętrz. Podczas prac remontowych robotnicy budowlani, odnawiając wnętrza kamienic, natrafiają na zamurowane portale, polichromowane stropy, zasypane gruzem gotyckie piwnice. Zabiegi konserwatorskie przywracają dawny wygląd starym kamienicom.

W 1330 r. było już przy ul. Floriańskiej co najmniej 10 domów murowanych, zaś pod koniec XV w. większość jej zabudowy była już  też. murowana. Początkowo zabudowa ulicy miała charakter

w przeważającej części mieszkalny - tutejsze domy należały zazwyczaj do zamożnych warstw mieszczaństwa, a także szlachty.

Od końca XVIII w. przy tej ulicy  powstawały  także liczne domy zajezdne,  hotele, restauracje i muzea, stopniowo wypierające tradycyjną funkcję mieszkalną. W 1882 r. uruchomiono na ul. Floriańskiej linię tramwaju konnego przekształconą w 1901 r.w linię elektryczną - dziś już nieistniejącą.

Niektóre, bardziej znane  kamienice :

Nr 1. Kamienica "Pod Murzynami" – niegdyś zwana także "Pod Etiopy", gdyż taką właśnie nazwę nosiła mieszcząca się tu na początku XVI w. apteka. Pierwsze, narożne piętro wspiera pochodząca z XVI w. płaskorzeźba przedstawiająca dwóch Murzynów. To tą kamienicą zachwycał się Konstanty Ildefons Gałczyńskiw wierszu "Zaczarowana dorożka" ...Przystanęliśmy pod domem "Pod Murzynami" (ach, dużo bym dał za ten dom)....

Nr 7. Kamienica "Pod Matką Boską" – ma wczesnorenesansowe godło, sień i wiele obramień renesansowych, podobnych do wawelskich. Na fasadzie, we wnęce, na wysokości I piętra, znajduje się renesansowa Madonna, stąd nazwa kamienicy.

Nr 10. Kamienica "Barszczowska" – swymi początkami sięga aż do XIV w. Od 1636 r. należała do Wawrzyńca Barszcza i stąd jej nazwa. Na wysokości I piętra elewacji znajduje się figurka św. Józefa.

Nr 11. Kamienica "Pod Aniołkiem" – na jej fasadzie znajduje się płaskorzeźba anioła, zdobi ją też attyka. Wewnątrz znajdują się gotyckie i renesansowe kasetonowe stropy, portale, szafy w ścianach, polichromie i wielkie piwnice. W kamienicy tej w 1837 r. urodził się komediopisarz Michał Bałucki.

Nr 14. Hotel "Pod Różą" – obecna nazwa pochodzi z końca XIX w. Ze znanych osobistości mieszkali tu m.in.: Franciszek Liszt, car Aleksander I, wielki książę Konstanty Pawłowicz. Wejście do hotelu zdobi wykonany z piaskowca portal kolumnowy z ok. 1550 r. z łacińską sentencją "STET DOMUS HAEC, DONES FLUCTUS FORMICA MARINOS EBIBET ET TOTUM TESTUDO PERAMBULET ORBEM", która po polsku brzmi: "Niech dom ten przetrwa w tak odległe lata, dopóki mrówka morza nie wypije, a żółw całego nie obieży świata". W gotyckich piwnicach hotelowych odkryto mur z XIII w. W końcu XVI w. kamienica należała do Prospera Provano – założyciela pierwszej polskiej poczty w Krakowie.

Nr 15. Kamienica "Pod Wiewiórką" – mieściła się tu drukarnia Piotrkowczyków, która rozpoczęła działalność w roku 1578 i przetrwała do 1674 r., kiedy została darowana Akademii Krakowskiej z przeznaczeniem na drukarnię akademicką. W kamienicy tej mieszkał również Rafał Józef Czerwiakowski – lekarz, profesor uniwersytetu. W 1989 r. na fasadzie budynku umieszczono tablicę z napisem: "Tu żył i zmarł Rafał Józef Czerwiakowski 1743–1816, ojciec chirurgii polskiej".

Nr 18. Kamienica "Pod Koniem" – w XVI w. mieszkał w niej kowal Stanisław Gostkowicz i dlatego miała ona takie godło. W XIX w. znajdowała się w tej kamienicy redakcja i drukarnia "Gazety Krakowskiej". Obecnie mieści się tu galeria sztuki współczesnej (Galeria Pauza).

Nr 24. Kamienica "Podedzwony" – nad wejściem do niej znajduje się godło – trzy dzwony. W 1510 r. kamienica ta była własnością odlewnika Marcina Kannegisera, później przez wiele lat mieszkali tu konwisarze, odlewnicy, ślusarze, kotlarze. Na początku XIX w. kamienica zmieniła właściciela przez licytację. Kupił ją Józef Weiss, który w 1830 r. odnowił ją, a na znak, że teraz mieszka tu kupiec win – otoczył dzwony w godle obramieniem z winogron, liści i kotwic, a na samych dzwonach dał datę 1830 r.      i monogram.

Nr 25. W kamienicy (odrestaurowanej w latach 1984 – 1989) znajduje się Muzeum Farmacji Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Nr 34. W tej kamienicy urodził się Wojciech Stattler – profesor Krakowskiej Szkoły Malarskiej, nauczyciel Jana Matejki, przyjaciel Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego. Znajduje się w niej Galeria Sztuki Współczesnej.

Nr 41- Dom Jana Matejki- obecnie Oddział Muzeum Narodowego - kamienica  została zbudowana w XVI w.- przebudowy w XVII i XIX w.  W 1794 r. stała się własnością krakowskiej rodziny Rossbergów, z której pochodziła matka Jana Matejki – Katarzyna. Tu urodził się, żył, tworzył i umarł polski malarz historyczny Jan Matejko. Gdy został właścicielem tej kamienicy, zaprojektował wspólnie z architektem Tomaszem Prylińskim  w 1872 r. nową fasadę domu. W dniu 2 września 1880 r. cesarz Franciszek Józef odwiedził Jana Matejkę w jego tutejszej pracowni, a towarzyszyli  namiestnik Andrzej Potocki i prezydent Krakowa  Mikołaj Zyblikiewicz. Wizytę tę sportretował na akwareli Juliusz Kossak. Po śmierci Matejki, przyjaciele mistrza wykupili kamienicę i urządzili w niej muzeum pamiątek po artyście.

Nr 42. Kamienica "Pod Białym Orłem" – obecnie mieści się tu "Hotel Polski" – dawniej wzorcowy zajazd z oberżą.

Nr 45. Kamienica Bełzowska – z cukiernią „ Jana Michalika” ( lwowskiego cukiernika).W  pierwszych latach XX w.  stała się siedzibą artystycznego kabaretu "Zielony Balonik".

 

Rynek Główny – główny rynek Starego Miasta w Krakowie, zbliżony do kwadratu,  u zbiegu 11 ulic, wytyczony w 1257 r.  na północ od Okołu i jego przedpola.( Pierwotnie Okół stanowił podgrodzie

u stóp grodu wawelskiego. Ukształtował się przy osi dzisiejszej ulicy Grodzkiej, a właściwie wokół placu targowego położonego u stóp kościoła św. Andrzeja. Granice tej osady  pokrywały się mniej więcej

z późniejszym przebiegiem murów obronnych Krakowa, Po lokacji Krakowa  w 1257 r. - Okół stał się pomostem łączącym go z Wawelem).

Kraków lokowano na prawie magdeburskim  w 1257 r. ( na wzór miasta Wrocławia), a dokonał tego książę krakowski Bolesław Wstydliwy. Rynek został wytyczony przez ówczesnych  wójtów Gedko i Dytmara

z Wrocławia oraz Jakuba z Nysy-  w oparciu o regularną siatkę mierniczą - z deformacjami wynikającymi

z konieczności dostosowania do pozostałości osadnictwa (kościół Mariacki i kościół św. Wojciecha).

Był to największy rynek w średniowiecznej Europie i największy plac Krakowa. Powstał z myślą, aby miejscowi oraz podążający szlakami handlowymi kupcy mieli dość miejsca, by móc sprzedawać tu swe towary. Pozostałością  licznych niegdyś kramów kupieckich są znajdujące się w centrum Rynku- Sukiennice.

Rynek Główny początkowo był własnością władcy, jednak król  Polski  Kazimierz Wielki  w 1358 r. zrzekł się prawa  do większości obiektów na Rynku  Głównym-  na rzecz miasta.

Przez  rynek przebiega tzw. Droga Królewska, główny trakt komunikacyjny miasta średniowiecznego - wiodący od  Bramy Floriańskiej  na Zamek Królewski na Wawelu. Od strony wschodniej – bezpośrednio do rynku  przylega plac Mariacki, otaczający Kościół Mariacki, czyl Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Oba te kościoły zostały ufundowane przed lokalcją  miasta, czyli w I połowie XIII w.

Na wschód od Rynku Głównego  wytyczono  też rynek pomocniczy – tzw. Mały Rynek.

Niemal wszystkie kamienice i pałace wokół Rynku Głównego-  to kilkusetletnie obiekty zabytkowe. Mieszczą się w nich m.in.: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa i Międzynarodowe Centrum Kultury oraz renomowane sklepy z ekskluzywnymi towarami. Najbardziej znane restauracje to Wierzynek (nr 15) i Hawełka – Tetmajerowska (nr 34). Inne: Wentzl (nr 19),Redolfi (nr 38) i Pod Słońcem (nr 43). Kawiarnia Vis a Vis pod nr 29 była ulubionym miejscem Piotra Skrzyneckiego, twórcy :Piwnicy Pod Baranami  ( Jego figura w charakterystycznym kapeluszu na głowie – nadal przesiaduje w tym lokalu lub

też   w kawiarnianym ogródku na Rynku.

Na Rynku  Głównym znajdują się także (omówione poniżej ) :

-       Wieża  ratuszowa

-       Sukiennice

-       Pomnik Adama Mickiewicza

-       Kościól św. Wojciecha,

 Z elementów wspólczesnych  znjdziemy tu m. innymi :

-       Rzeźbę  z brązu  „Eros spętany” Igora  Mitoraja – w formie wielkiej, leżącej głowy z twarzą młodzieńca- spętaną, o pustych oczodołach.  Powstała ona w 1999 r, a ustawiona na Rynku Głównym w 2005 r..- jako dar artysty dla Krakowa. Mitoraj tworzy rzeźby wielkoformatowe głównie za granicą – można je oglądać w takich miastach jak Paryż, Rzym, Mediolan, Lozanna

            itd. Początkowo rzeźba ta budziła wiele kontrowersji, gdyż bylo wiele głosów mówiących, że szpeci

            zabytkowy Rynek, ale z czasem ją zaakceptowano jako popularną "Głowę"- miejsce spotkań i zdjęć

-       Studzienkę  im. Walentego Badylaka  ( w formie studni – z tablicą informacyjną)- powstała jako upamiętnienie czynu Walentego Badylaka, który w proteście przeciwko przemilczeniu przez władzę zbrodni katyńskiej, przywiązał się łańcuchami do hydrantu przy zachodniej części krakowskiego Rynku Głównego i dokonał 21 marca 1980 roku aktu  samospalenia.

Od  września 2010 r.  pod Rynkiem  udostępniono część olbrzymich piwnic ( poziom rynku w ciągu ostatnich 800 lat podniósł się o ok. 4-5 m )- mieści się tam np.  kawiarnia  „Pod Ratuszem” , teatr „Maszkaron”,  mini-muzeum archeologiczne w podziemiach kościoła św. Wojciecha itd.                               

Istnieje podziemne połączenie wieży ratuszowej i sukiennic, a poniżej głównej ich hali znajduje się długa na 100 m i wysoka na 5 m średniowieczna hala. Inna ukryta pod powierzchnią Rynku przestrzeń w okolicach

sukiennic -  to leżące od strony ul. Siennej, tzw. Kramy Bogate (ok. 1200 m²).

Uwaga : w celu podniesienia atrakcyjności, zwiększenia bezpieczeństwa oraz ograniczenia zanieczyszczeń,

               na Rynku Głównym w Krakowie i w okolicy - wprowadzono strefy piesze i strefy pieszo-

               rowerowe.

Ratusz  (nieistniejący)– był budowlą  prostopadłą do Sukiennic, wzniesioną na przełomie XIII i XIV w.- zburzony został w 1820 r. - był  jedną  z najstarszych w Polsce siedzib władz miejskich, Byla to kamienna, dwukondygnacyjna, a następnie trzykondygnacyjna budowla na planie prostokąta o wymiarach 30 na 10 m. Przestrzeń pomiędzy ratuszem a wieżą zajmował wewnętrzny dziedziniec, zamknięty z dwóch pozostałych stron przez mur z galerią dla straży i kazamaty czyli więzienie.Do ratusza od strony północnej przylegał spichlerz, a od południowej – zachowana do dziś -wieża ratuszowa. Główne wejście do ratusza znajdowało się od strony Sukiennic. Nad bramą wisiały trzy kamienne tarcze z herbami Rzeczypospolitej, Wielkiego Księstwa Litewskiego i Krakowa. We wnętrzu ratusza na parterze znajdowała się obszerna sień

z kominkiem, schodami i drzwiami do Izby Pańskiej, czyli Izby Rady. W gmachu tym oczywiscie były też inne izby, np. Wójtowska, Ławnicza, Kupiecka, kaplica ratuszowa itd.itp, a także dziedziniec straceń. Ratusz był obiektem  kompleksowym- w skład  zespołu jego budynków wchodiły m.innymi : wieża ratuszowa, odwach, spichlerz miejski, arsenał miejski, Dom Ławnika, Dom Notariusza,

Piwnica Miejska, Piwnica Świdnicka ( jak we Wrocławiu), kazamaty bratuszowe itd.

Decyzją Zgromadzenia Reprezentantów Wolnego Miasta Krakowa z 1817 r. - ratusz zburzono w 1820 r -

z wyjątkiem wieży-  niektóre elementy zabytkowe zostały zdeponowane w innych krakowskich budynkach.

Myśl o odbudowie ratusza powracała wielokrotnie, ale jej nigdy nie zrealizowano - obecnie po Krakowskim Ratuszu pozostała jedynie wieża ratuszowa wraz z piwnicami.

 

Wieża ratuszowa - obecnie wejścia do wieży strzeże para lwów, które powstały na początku XIX wieku. U wejścia zachował się gotycki portal z herbem Krakowa i godłem Polski. Na parterze znajduje się zestaw 14  gmerków z 1444 r.  będący europejskim unikatem. W wieży, będącej filią Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, eksponowane są pamiątki dotyczące historii miasta. . W podziemiach znajduje się natomiast "Scena pod Ratuszem" krakowskiego  Teatru Ludowego.

 

Sukiennice -  podlegały przez wieki wielu przemianom i ich obecny kształt w niczym nie przypomina dawnych sukiennic. Już w roku 1257 książę Bolesław Wstydliwy przy  lokacji Krakowa zobowiązał się postawić kramy sukienne. Stanowiły one podwójny rząd kramów kamiennych, tworzących jakby uliczkę pośrodku Rynku- zamykaną na noc z obydwu stron. Ok. 1300 r. aleję z kramami zadaszono, co nadało im wygląd hali targowej - Sukiennice w tej postaci przetrwały do połowy XIV stulecia.

Nowe, gotyckie sukiennice wystawił król Kazimierz III Wielki przed 1358 r. - środkowa hala o długości

108 m i szerokości 10 m z dwóch stron miała dostawione dwa rzędy kramów na głębokość 7,5 m. W osi długiej było to 18 kramów, które nakryte były sklepieniami, a otwarte do wnętrza ostrołukowymi lub półkolistymi portalami. Od strony południowej i północnej wybudowano zdwojone, ostrołukowe arkady. Przypominały one już kształtem obecne sukiennice. Budowla ta przetrwała jako gotycka do 1555 roku, kiedy spłonęła.

W latach 1556-1559 przystąpiono do odnowienia spalonych sukiennic -  zasklepiono wówczas kolebkowo wielką halę sukiennic oraz powstały  budynek zwieńczono attyką o podziałach arkadowych i grzebieniu z maszkaronami projektu Santi Gucciego. Dobudowano także kolumnowe loggie, które zaprojektował Jan Maria Padovano. W roku 1601 przebito przejście w poprzek Sukiennic i ozdobiono je ryzalitami.

W ramach porządkowania Rynku w latach 1875-1879 - sukiennice przebudowano według projektu  Tomasza Prylińskiego - dolna hala została przekształcona w ciąg drewnianych kramów handlowych, rozlokowanych wzdłuż ścian. Dobudowano ryzality na osi wschód-zachód oraz parterowe arkadowe podcienia. Na szczytach ryzalitów od strony wschodniej umieszczono maszkarony przedstawiające karykatury ówczesnych prezydentów Krakowa (autor: Walery Gadomski wg rysunku Jana Matejki).

Hala dolna została udekorowana w 1895 r. herbami miast polskich, godłami cechowymi i pieczęciami,

sala górna została zaadaptowana na potrzeby muzeum.

Obecnie  w Sukiennicach znajdują się dwa rzędy kramów - głownie z biżuterią, pamiątkami, rękodziełami czy Cepelią,  a na piętrze znajduje się Galeria Polskiego Malarstwa i Rzeźby XIX w. - jako Oddzial Muzeum Narodowego.

W 2010 r. otwarto dla turystów  trasę - Podziemia Rynku Głównego, do której wejście znajduje się

w Sukiennicach.  Zwiedzający wędrują pod ziemią wokół Sukiennic szklanymi pochylniami i kładkami, zawieszonymi ponad dawnymi traktami, w tym brukami średniowiecznych Sukiennic.

 

Pomnik Adama Mickiewicza (przez krakowian zwany potocznie "Adasiem") – po wschodniej stronie Rynku Głównego -  powstał głównie ze składek publicznych - według projektu Teodora Rygiera, który wygrał ogloszony konkurs ( projekt był mocno krytykowany). Uuroczyste odsłonięcie nastąpiło w setną rocznicę urodzin poety – 6 czerwca  1898 r.

Pomnik został odlany w Rzymie- ma 10 m wysokości i przedstawia poetę stojącego na postumencie, u stóp którego na wielostopniowym cokole znajdują się cztery alegorie: Ojczyzna, Męstwo, Nauka i Poezja.

Na kamiennym cokole ze sjenitu ( z kamieniołomu w Pilawie Górnej na Dolnym Śląsku)- umieszczona została dedykacja: "Adamowi Mickiewiczowi Naród".

W 1940 r. zniszczony został przez hitlerowców, a  po wojnie  dokonano jego rekonstrukcji z elementów

odnalezionych w 1946 r. na złomowisku w Hamburgu. Ponownego odsłonięcia pomnika dokonano w setną rocznicę śmierci poety- 26 listopada 1955 r.

Ciekawostki :

-  W dniu imienin wieszcza 24 grudnia krakowskie kwiaciarki składają kwiaty u stóp poety.

- Co roku pod pomnikiem rozpoczyna się konkurs szopki krakowskiej.

- Krakowscy maturzyści, w czasie studniówek, obskakują na jednej nodze postument, wierząc, że liczba

  okrążeń równa będzie ocenom z ich matury.

 

Kościół św. Wojciecha- na Rynku Głównym- romański, kamienny  z początku XII w. w miejscu dwóch poprzednich – drewnianych ( w tym miejscu miał podobno głosić kazania św. Wojciech). Jest to prawdopodobnie .najstarszy kościół  Krakowa. Na początku XVII w. uległ barokizacji - podwyższono ściany kościoła, całość budowli nakryto kopułą, wytynkowano romańskie mury oraz wybudowano od strony zachodniej nowe wejście. W 1711 r. od północy dobudowano półkolistą  zakrystię, a w 1778 r.- od strony poludniowej- prostokatną kaplicę bł. Wincentego Kadłubka, którą wieńczy kamienny posąg św. Jana Nepomucenia ( pierwotnego patrona tej kaplicy).

Budowla  z drobnej kostki wapiennej i ciosów piaskowca - jest jednonawowa, nakryta eliptyczną kopułą,

z prosto zamkniętym prezbiterium. Do nawy przylegają dwie nisze (pastoforia). Do wnętrza świątyni prowadzi późnobarokowy portal  z II połowy XVIII w..Pod nawą znajduje się krypta grobowa z XVII w.

Wyposażenie wnętrza jest barokowe-  z ok. połowy XVIII w. - z tego okresu jest ołtarz główny, w którym znajduje się  barokowy obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, zaś w zwieńczeniu-  obraz św. Tekli. Ołtarz zdobią  także  posągi św. Wojciecha  oraz św Stanisława Biskupa,
Na uwagę zasługuje obraz  św. Wojciecha  z 1636 r. - Kaspera Kurcza .( niegdyś w ołtarzu głównym starego kościoła )- w  jego dolnej  części  znajdują się scenki z życia świętego.

W tęczy kościoła - wisi Krucyfiks z XV w, natomiast  w kopule -  znajdują się polichromie wykonane współcześnie przez E. Czukorskiego. W  kaplicy  o kolebkowym sklepieniu z lunetami, znajduje się obraz bł. W. Kadłubka- prawdopodobnie autirstwa Szymona Czechowicza.

W podziemiach kościola jest ekspozycja  archeologiczna związana z historią Rynku.

 

Kościól Mariacki – obecnie Bazylika Mariacka   p.w.  Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny - jeden z największych i  najważniejszy, po Katedrze Wawelskiej, kościół Krakowa.

Położony jest przy północno-wschodnim narożniku Rynku Głównego, na Placu Mariackim.Według Jana Długosza został ufundowany przez biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża w latach 1221-1222.

W latach 1290-1300 wzniesiono, częściowo na jego fundamentach, nowy kościół w stylu wczesnogotyckim, który został gruntownie przebudowany w  latach  1355-1365 - przy znaczącym udziale  patrycjusza krakowskiego Mikołaja Wierzynka ( Starszego). Wzniesiono wydłużone prezbiterium z wysokimi oknami     z witrażami, a także rozpoczęto prace przy korpusie nawowym, które ukończono dopiero z końcem XIV w.

Powstał  wówczas bazylikowy korpus - wzorowany na części zachodniej katedry na Wawelu, który został przekryty sklepieniem krzyżowo-żebrowym.

W latach 1435-1446 przy zewnętrznych murach naw bocznych dobudowano kaplice oraz podwyższono wieżę północną- przystosowaną do pelnienie funkcji strażnicy miejskiej. Pod koniec XV w. wieża otrzymała charakterystyczny wieloboczny hełm, który ozdobiono koroną maryjną w 1666 r.

W latach 1477-1489 rajcowie miejscy ufundowali nowy ołtarz główny-  dłuta Wita Stwosza- arcydzieło rzeźbiarskie późnego gotyku.

W XVI i XVII w. kościół  zyskał nowe kaplice, nagrobki oraz ołtarze, które w późniejszych wiekach wymieniono na nowe.  Pod koniec XVII w. wymieniono posadzkę i wzniesiono dwa okazałe portale wykonane z czarnego wapienia dębnickiego.

 W XVIII w. wnętrze kościoła poddano gruntownej barokizacji- wymieniono wtedy ołtarze, sprzęt                  i wyposażenie, a sklepienia pokryte zostały iluzjonistyczną polichromią autorstwa Andrzeja Radwańskiego.

Z tego okresu pochodzi również późnobarokowa kruchta ustawiona w fasadzie.
Z końcem XVIII w. zlikwidowano przykościelny cmentarz – wówczas część epitafiów przeniesiono na mury kościoła- w ten sposób powstał plac Mariacki, a pod koniec XIX w. dokonano kompleksowej restauracji świątyni. W latach 1887-1891 wprowadzono wystrój neogotycki – świątynia zyskała nową polichromię projektu i pędzla Jana Matejki,  z którym współpracowali: Stanisław Wyspiański i Józef Mehoffer – autorzy witraży w prezbiterium i nad organami głównymi.

Od początku lat 90. XX wieku prowadzone były kompleksowe prace restauracyjne, w wyniku których pokryty brudami prawie całego XX stulecia kościół odzyskał swój wspaniały blask. Ostatnim akcentem remontowym była wymiana pokrycia dachu w 2003.r.
Fasada świątyni ujęta jest w dwie wieże: 
- Wieża wyższa- północna - zwana Strażnicą- liczy 82 m wysokości, wzniesiona na planie kwadratu,

   na 9 kondygnacji przechodzi w ośmiobok z dwoma kondygnacjami okien.Posiada  gotycki hełm złozony

   z ośmiobocznej iglicy otoczonej ośmioma wieżyczkami. Z tej wieży na wysokości 54 m jest co godzinę

   grany Hejnał Mariacki. Na wieży tej – pod szczytem umieszczony jest dzwon zegarowy z 1530 r.-

   o średnicy 165 cm.

-  Wieża niższa ( dzwonnica) - o wysokości 69 m - mieści dzwony kościelne. Wzniesiona na planie

    kwadratu, podobnie  jak wyższa - ma wyraźnie zaznaczony gzymsami i oknami   podział kondygnacyjny

    na całej wysokości. Na piętrze dzwonnicy - znajduje się renesansowa kaplica pw. Nawrócenia św. Pawła,

   do której można wejść przez renesansowy balkon- dzieło włoskich mistrzów pracujących na Wawelu.                                                               

   Na zewnątrz  tej kaplicy - powyżej okna,  pod trójspadowym daszkiem jest zawieszony dzwonek

   „za konających", odlany przez Kacpra Koerbera z Wrocławia w 1736 r.

   Wieżę nakrywa późnorenesansowy hełm, wykonany z końcem XVI w.-  składający się z eliptycznej

   kopuły, osadzonej na ośmiobocznym bębnie i zwieńczonej ażurową latarnią. W narożnikach ustawione są

   cztery mniejsze kopułki na niskich, sześciobocznych podstawach.                                                                                   W wieży  tej zawieszono pięć dzwonów: 
- najstarszy – o ciężarze 900 kg -  pochodzi z przełomu XIII i XIV w,
- Misjonał - o ciężarze 1,8 ton i  średnicy 136 cm,

- Tenebrat – z końca XIV w. - ma wagę 4,0 ton i srednicę 175 cm,

- Półzygmunt – największy, z 1438 r. ( ozdobiony herbami szlacheckimi) - waży 4,3 tony i ma srednicę

  180 cm. Oraz inskrypcje o treści maryjnej.
- piąty - cymbał Zegarowy - wykonany w roku 1564, niegdyś współdziałał ze znajdującym się na wyższej

  wieży zegarem, a  uruchamiany był ręcznie przez hejnalistę za pomocą cięgna.
Cztery dzwony liturgiczne ( piąty to tzw. cymbał zegarowy)- stanowią jeden z największych i najstarszych zespołów dzwonów średniowiecznych w Polsce.
Do wnętrza świątyni - prowadzi barokowa kruchta. Powstała w latach 1750-1753, według projektu Franciszka Placidiego. Wieloboczna forma architektoniczna zwieńczona ażurową wieżyczką naśladuje kaplicę Grobu Pańskiego w Jerozolimie. Drewniane drzwi do kruchty zdobią rzeźbione głowy proroków, apostołów i polskich świętych wykonane w r. 1929 przez Karola Hukana. Powyżej kruchty w fasadzie znajduje się wielkie, ostrołukowe okno, z kamiennym laskowaniem projektu Jana Matejki.
Przy wejściu do bazyliki, od strony placu Mariackiego, zachowały się kuny – metalowe obręcze w które zakuwano skazańców wystawiając ich na widok publiczny.
Wysmukłe prezbiterium z potężnymi przyporami, zostało ozdobione z zewnątrz bogatą dekoracją rzeźbiarską. W ostrołukowych oknach prezbiterium, motywy roślinne i rzeźby figuralne tworzą zespół przedstawień symbolizujących po stronie północnej piekło a po stronie południowej i w absydzie niebo. Równie bogatą dekorację rzeźbiarską stanowi 21 figur – personifikacji cnót i grzechów, umieszczonych na konsolach, podtrzymujących gzyms wieńczący mury magistralne budowli. Ten zespół architektoniczny rzeźb kamiennych został wykonany w początkach drugiej połowy wieku XIV przez działający w tym czasie w Krakowie warsztat złożony z artystów wykształconych przy budowie kościoła św. Szczepana w Wiedniu.

Prezbiterium- jednoprzestrzenne, nakryte sklepieniem gwiaździstym. Wnętrze zdobi polichromia zaprojektowana przez Jana Matejkę i zrealizowana w latach 1889-1890.  W kluczach sklepiennych zaprojektowanych przez Matejkę widnieją: monogram NMP, herb Odrowąż biskupa Iwona – fundatora pierwszej świątyni Mariackiej, orzeł piastowski i herb miasta Krakowa. Ściany pokryte są szczelnie malowidłami-  na dekorację składają się motywy ornamentalne  i heraldyczne, herby cechowe,  teksty modlitw maryjnych oraz namalowane na błękitnym tle postacie aniołów grających na instrumentach lub trzymających banderole z tekstem Litanii Loretańskiej. Na konsolach ustawiono posągi proroków: Jeremiasza, Daniela, Dawida, Ezechiela, Jonasza i Izajasza- autorstwa  krakowski ego rzeźbiarza  Zygmunta Langmana ( z 1891 r.). Po obu stronach prezbiterium ustawiono nakryte baldachimami stalle  z zapleckami ze scenami z życia Chrystusa i Marii – z 1586 r. Prezbiterium zakończone jest apsydą, którą oddziela od reszty kościoła, wykonana w brązie, balustrada  z dwiema ażurowymi bramkami- zdobionymi herbami  m.innymi króla Jana III Sobieskiego, miasta Krakowa  i innymi.

Pierwotnie wszystkie okna prezbiterium wypełnione były witrażami wykonanymi przez kilka zespołów witrażystów w ciągu II poł. wieku XIV- do dziś  przetrwało 120 średniowiecznych pól. Pozostałe witraże

w tej części kościoła powstały w wieku XIX.

Ołtarz Wita Stwosza – w prezbiterium -  jest jednym z najwybitniejszych dzieł późnogotyckiej sztuki rzeźbiarskiej w Europie. Ołtarz  pierwotnie  miał ok. 18 m wysokości – obecnie po zmianach w partii zwieńczenia 13 m - i 11 m szerokości. Wyrzeźbiony został w miękkim drewnie lipowym, polichromowany

i złocony. Nowe retabulum zostało ufundowane przez radę miasta, gdy po trzęsieniu ziemi w 1442 runęło sklepienie, niszcząc wyposażenie prezbiterium. Wykonane zostało w latach 1477 – 1489  przez młodego rzeźbiarza urodzonego w Horb nad Neckarem i pracującego Norymberdze – Wita Stwosza.

Ołtarz jest penaptykiem z nieruchomą zewnętrzną parą skrzydeł. Program ideowy  został poświęcony

Matce Boskiej i Jej roli w dziele Zbawienia. W predelli (  podstawa nastawy ołtarzowej w postaci skrzyni spoczywającej na mensie -  powstała i rozwinęła się w okresie gotyku w miarę rozwoju nastaw ołtarzowych.- po Soborze trydenckim pośrodku predelli umieszczano zwykle tabernakulum ) - umieszczono  Drzewo Jessego. Wnętrze szafy wypełnia grupa rzeźbiarska przedstawiająca scenę Zaśnięcia Marii

w otoczeniu apostołów i powyżej Chrystusa unoszącego ciało i duszę Matki do nieba.

W zwieńczeniu znajduje się grupa Koronacji Marii, a reliefy  na skrzydłach otwartych - przedstawiają sceny z życia Chrystusa i Marii ( na lewym - Zwiastowanie, Boże Narodzenie, Pokłon Trzech Króli, a na prawym - Zmartwychwstanie, Wniebowstąpienie i  Zesłanie Ducha Św. ).

Na skrzydłach zamkniętych – widocznych na co dzień – znajduje się  dwanaście scen , które przedstawiają (począwszy od górnej sceny na lewym nieruchomym skrzydle) : Spotkanie Joachima i Anny, Narodziny Marii, Ofiarowanie Marii w świątyni, na skrzydłach ruchomych: Ofiarowanie Jezusa w świątyni, Dwunastoletni Jezus nauczający w świątyni, Pojmanie Jezusa, Ukrzyżowanie, Zdjęcie z krzyża, Złożenie do grobu, a na  prawym skrzydle: Zmartwychwstały Jezus ukazujący się Marii Magdalenie jako ogrodnik, Trzy Marie u grobu i Chrystus w otchłani.

Użyte przez Wita Stwosza  środki artystyczne swiadczą o mistrzostwie rzemiosła- uderza naturalizm

w przedstawieniu ciała ludzkiego, wirtuozeria ornamentów, dramatyczne gesty postaci  itd.

Scena główna  oddziałuje ekspresją ponadnaturalnych figur w mistycznej przestrzeni – jest swoistym wykładem teologicznym o roli Marii w dziele Zbawienia.
Korpus nawowy.- nawa główna o wysokości 28 m nakryta jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym-

w całości ozdobiona polichromią zaprojektowaną przez Jana Matejkę, ukończoną w 1891 roku.  Elementami dekoracyjnymi są motywy heraldyczne, nad parapetem nawy głównej herby cechów krakowskich, na ścianie zachodniej godła czterech wydziałów Uniwersytetu Jagiellońskiego, motywy roślinne i fragmenty modlitwy Pod Twoją obronę..

 

W ścianie zachodniej znajduje się wielkie okno wypełnione witrażem przedstawiającym sceny z życia Marii, proroków starotestamentowych i Drzewo Jessego, który  zaprojektowali  Józef Mehoffer

i Stanisława Wyspiański.

Nad obiegającym nawę gzymsem - umieszczone są drewniane posągi: św. Stefana, św. Kingi, św. Stanisława Kostki, św. Kazimierza, św. Jadwigi Andegaweńskiej, św. Urszuli, św. Jacka, św. Wojciecha,

bł. Salomei  i bł. Bronisławy - rzeźby są dziełem Zygmunta Langmana z początku XX wieku.

Przy filarach, dzielących nawę główną od bocznych oraz w nawach bocznych, znajdują się barokowe ołtarze fundowane w II ćw. XVIII w. - wykonane zostały z czarnego kamienia dębnickiego. Umieszczono

w nich obrazy wybitnych malarzy ( Pittoniego oraz Czechowicza)

Przy zachodniej ścianie nawy głównej - po obu stronach wejścia -  znajdują się drewniane stalle wzniesione w XVI w. - na kamiennych podstawach i nakryte baldachimami- były to ławy przeznaczone dla  członków Rady Miejskiej – rajców oraz ławników ( nieco mniejsze).

W łuku tęczowym - zachował się krucyfiks z ok. 1512 r. fundowany przez Jerzego Turzona ( w tym czasie biskupem wrocławskim był Jan Turzon – fundator wspaniałego, renesansowego portalu do zakrystii

w Katedrze Wrocławskiej), a wykonany przez ucznia  lub naśladowcę Wita Stwosza.
Na zamknięciu północnej nawy znajduje się barokowy złocony ołtarz p.w. św. Stanisława z XVII w, obok którego zachowała się brązowa gotycka  chrzcielnica z XIV w. - sygnowana przez mistrza Ulryka.

Barokowy ołtarz Zwiastowania -  mieści znakomite dzieło XVIII -wiecznego weneckiego malarstwa jakim jest obraz namalowany przez Giambattistę Pittoniego.

Barokowy ołtarz Krzyża Świętego - z 1735 roku-na zamknięciu południowej nawy bocznej,  w który wkomponowany został kamienny krucyfiks z końca XV w, który jest własnoręcznym dziełem Wita Stwosza.

Renesansowe, kamienne  cyborium  (ażurowa obudowa ołtarza składająca się zazwyczaj z czterech kolumn podtrzymujących baldachim w formie kopuły, ostrosłupa lub innej – często bardzo złożonej ) - znajduje się obok ołtarza -  wykonane zostało  w latach 1551-1554  z piaskowca, czerwonego marmuru

i alabastru. Cyborium zostało nieco przebudowane w 1745 r., gdy dodano m. in. barokowe kartusze

i wazony. W predelli  cyborium ( otoczonego balustradą  i bramkami z herbami Polski i Litwy)-

znajduje się obraz Łukasza Orłowskiego przedstawiający polskich świętych adorujących Ukrzyżowanego Chrystusa.

Ciekawostka :  Tadeusz Kościuszko klęcząc w tym miejscu  25 marca 1794 r. ponowil swoją przysięgę powstańczą.

Organy.
Obecnie zachowane są trzy prospekty organowe :

-  Organy wielkie na chórze zachodnim- klasycystyczne, zbudowano w 1800 r, a 1808 r. zostały

   przebudowane w duchu romantyzmu.Gruntowna przebudowa nastąpiła współcześnie w latach 1987-1989-

   obecnie posiadają 56 głosów.

-  Organy w prezbiterium są 12 głosowe- wykonane zostały w 1912 r. w prospekcie organowym z XVIII w.

    umieszczonym na neogotyckim balkonie projektu Jana Matejki.

-  Organy w nawie południowej ( najmniejsze)- są 7 głosowe i  pochodzą z roku 1899 i umieszczono

    je w miejscu poprzedniego instrumentu – barokowego pozytyuwu z 1733 r.
Kaplice :
- Kaplica św. Antoniego (zwana także kaplicą Złoczyńców)- tutaj spędzali noc przestępcy skazani na

  śmierć, których rankiem wyprowadzano w asyście duchownych na miejsce kaźni. Barokowy ołtarz

  pochodzi z XVII wieku.

- Kaplica Matki Boskiej Loretańskiej - ufundowana w 1597 r. przez ks. Pawła z Zatora. Powstała przez

  wydzielenie zachodniej części nawy północnej renesansową kratą, na której ok. 1640 r. ustawiono złocone

  figury aniołów. W późnobarokowym ołtarzu, zaprojektowanym zapewne przez Franciszka Placidiego,

  umieszczony jest obraz Matki Boskiej Loretańskiej z końca XVI w. w barokowej srebrnej sukience.

- Kaplica św. Jana Chrzciciela-  pierwotnie Ducha św. wzniesiona została w 1446 roku. Od 1513 roku

   pozostawała pod opieką możnego rodu Bonerów. Z wyposażenia przetrwały wspaniałe brązowe płyty

   nagrobne Seweryna Bonera i jego żony Zofii z Bethmanów.  Ściany zdobi polichromia pędzla Józefa

   Mehoffera z 1932 r.

-  Kaplica św. Wawrzyńca  - budowana w latach 1423-41, posiada wyposażenie barokowe z XVIII w.

   Polichromię ścian wykonał Jan Bukowski.

-  Kaplica Przemienienia Pańskiego - pierwotnie Bożego Ciała z 1443 r.- na uwagę zasługuje barokowy

    ołtarz z 1747 r. przypisywany F. Placidiemu. Scenograficzna aranżacja ołtarza, imitująca górę Tabor,

    ujęta obeliskami  i kolumnami z odwróconymi przyczółkami, stanowi integralną całość z obrazem

    Szymona Czechowicza- ukazującym  Przemienienie.  Polichromia  na ścianach jest dziełem Jana

    Bukowskiego.                        

-  Kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej - w przyziemiu wieży dzwonnej. W barokowym ołtarzu

   głównym znajduje się kopia obrazu jasnogórskiego, według podania miała zostać skopiowana z oryginału

   w 1638 r. podczas przewożenia go przez Kraków w okresie potopu szwedzkiego.

-  Kaplica św. Łazarza –z ok. 1435 r. Jej barokowy ołtarz  z obrazem „Wskrzeszenie Łazarza” oraz

    krucyfiks  pochodzą z XVIII w. W oknie witraż  z 1939 r. ze scenami z życia  Chrystusa-  zaprojektowany

    przez Jana Januszewskiego.

-  Kaplica św. Walentego (zwana także Matki Boskiej Ostrobramskiej).-z 1443 r. w barokowym ołtarzu

    znajduje się kopia obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej z I polowy XIX w.  Polichromię w kaplicy

   zaprojektował Stanisław Wyspiański.

-  Kaplica św. Jana Nepomucena - z 1435 roku – w jej podziemiach  znajdują się groby donatorów

    kościoła -  książąt: oświęcimskich, raciborskich, zatorskich oraz Piastów śląskich. W kaplicy okazały

   klasycystyczny  nagrobek Piotra Dunina i jego żony Zofii z Małachowskich. Polichromia ścian jest

   dziełem Jana Bukowskiego i Włodzimierza Tetmajera.

    Ciekawostka : w oknie witraż z 1945 r.  „Opieka Matki Boskiej nad    Krakowem”, zwany

    „Dziękczynnym”  z powodu ocalenia miasta i kościoła  przed  zniszczeniem w czasie ostatniej wojny -

    zaprojektowany przez Jana Januszewskiego.

-  Kaplica Michała Archanioła ( ponad kruchtą północną)- z 1443 r. z barokowym ołtarzem z wizerunkiem

    Matki Boskiej z Dzieciątkiem i stallami gotyckimi -  z zapleckami  późnorenesansowymi.

-  Kaplica Aniołów Stróżów ( ponad kruchtą południową) -  z 1435 r.  z późnogotyckim ołtarzem oraz

    barokowym  obrazem Anioła Stróża.
Skarbiec kościelny - renesansowy, zbudowany w XVI wieku. Znajdują się tu szafy, komody i ołtarz

z ostatniej ćwierci XVII wieku. W skarbcu przechowywane są bogato zdobione naczynia liturgiczne: monstrancje, relikwiarze, kielichy, pateny, puszki, stanowiące arcydzieła złotnictwa europejskiego od XIV do XVIII wieku. Z tego też okresu pochodzi zespół krzyży ołtarzowych, lichtarzy, kandelabrów oraz innych elementów urządzenia ołtarza. Bezcenną wartość posiada kolekcja paramentów liturgicznych o bogatym zdobnictwie, wysokiej klasie dekoracji i różnorodnym materiale. Prezentują one rozwój form szat liturgicznych od okresu gotyku po czasy współczesne.

Uwaga dla zwiedzających : 

Zarówno indywidualnie jak i w grupach turystycznych można zwiedzać Kościół Mariacki codziennie, jeśli tylko nie są odprawiane w tym czasie nabożeństwa. W dni powszednie jest to czas od godz. 11.30 do godz. 18.00. (Uroczyste otwarcie Ołtarza Wita Stwosza następuje o godz. 11.50). W niedziele i święta kościół można zwiedzać po zakończeniu niedzielnych nabożeństw, ok. od godz. 14.00 do godz. 18.00.
Do zwiedzania przeznaczona jest połowa kościoła łącznie z prezbiterium i znajdującym się w nim głównym ołtarzem. Wejście do tej części Bazyliki możliwe jest po wykupieniu przy wejściu biletu wstępu w cenie: normalne - 10 zł. emeryci, renciści, studenci, młodzież i dzieci - 5 zł.
Druga część kościoła wraz z głównym wejściem, przeznaczona jest na osobistą modlitwę przed wystawionym w monstrancji Najświętszym Sakramentem i możliwość przystąpienia do spowiedzi. Wejście do tej częsci kościoła jest możliwe dla wszystkich przez cały czas i nie wymaga żadnych opłat.

Wieża hejnałowa jest zamknięta do odwołania dla zwiedzających z powodu remontu.

 

Planty – Park Miejski w Krakowie otaczający Stare Miasto, założony w latach 1822–1830, o powierzchni 21 ha i obwodzie  4 km. Planty powstały na miejscu fortyfikacji otaczających miasto: murów bronnych oraz położonej na ich przedpolu  fosy i wałów ziemnych. Był to grząski, zaniedbany teren pełniący rolę śmietniska i ujścia ścieków. W  1820 r. podjęto decyzję o utworzeniu "ogrodów miejskich" na miejscu wyburzonych na początku XIX w. murów (stąd nazwa Planty – od  splantowania, czyli wyrównania )  Głównym inicjatorem tej idei, twórcą pomiarów i planów był Feliks Radwański. Po jego śmierci w 1826 r. kierownictwo robót objął Florian Straszewski, który w 1830 r. założył fundację z przeznaczeniem na utrzymanie Plant.

Od roku 1827 Planty objęły pierścieniem także wawelskie wzgórze, na którego południowych stokach posadzono drzewa brzoskwiniowe i urządzono winnice – zlikwidowane w połowie XIX w. w związku

z podjęciem przez armię austriacką  prac mających przekształcić wzgórze w cytadelę i koszary.

W późniejszych latach powstawały m.in. kioski i pawilon koncertowy. Zgodnie z regulaminem ustanowionym przez władze miejskie w 187 r.-  planty podzielone były na dziewięć rewirów podlegających opiece dziewięciu plantowym, którzy  funkcjonowali do połowy XX w.

Planty stały się miejscem spacerów, spotkań towarzyskich, a nawet uroczystości narodowych.

Podczas II wojny światowej doszło do znacznej dewastacji parku, a w okresie powojennym ograniczano się tylko do zapobiegania  ich dalszej degradacji. Decyzję o ich rewitalizacji, według projektu prof. Janusza Bogdanowskiego, podjęto w 1989 r. - w ciągu kilkunastu lat  ich renowacji przywrócono  małą architekturę – stylowe lampy, ogrodzenia, ławki; za pomocą kamiennych murków zarysowano dawny przebieg murów obronnych oraz rozmieszczenie baszt i bram miejskich. Na terenie plant  i w ich otoczeniu znajduje się kilkadziesią róznego typu obiektów, głównie pomników, np. Pomnik-fontanna Fortepian Chopina  z 2006 r. ( na podstawie projektu z 1949 r. Marii Jaremy -pomnik wykonała Wanda Czełkowska).

Pomnik Mikołaja Kopernika – powstał w 1900 r. - jest dziełem Cypriana Godebskiego. Pierwotnie stał na dziedzińcu Collegium Maius. Na obecnym miejscu ( u wylotu ul. Gołębiej ) stoi od 1953 r. itd.itp.

 

 

                                                     ZAMEK    WAWEL                                                                                                

B ył siedzibą książęcą i królewską oraz centrum politycznym państwa polskiego od XI do XVI wieku. Wzniesiony został na lewym brzegu Wisły na południe od lokowanego miasta. Wzgórze wawelskie położone wśród łąk zalewanych wodami Wisły i Rudawy znakomicie nadawało się na obronną siedzibę. Wschodnia część wzgórza nieco wyższa - została zabudowana najwcześniej, ale drewniano-ziemne umocnieniami objęły całe wzgórze. Najstarszą budowlą jest tu rotunda NMP, na południowy-zachód od niej w 1968 roku odkryto relikty kościoła  mniej więcej z tego samego co rotunda okresu.

Pierwsza wawelska katedra powstała w połowie XI wieku na północ od rotundy, nosiła wezwanie

św. Gereona - można  ją oglądać na wystawie "Wawel zaginiony".

W 1087 roku rozpoczęto w północnej części wzgórza wznosić drugą katedrę zwaną Hermanowską. Prawdopodobnie w tym okresie wzniesiono też salę o 24 słupach. We wschodnim skraju wzgórza znalazł się  również murowany gródek z wieżą. Na pozostałej części wzgórza znajdowały się luźne drewniane zabudowania osadnicze. Istniał tam również drewniany gródek zniszczony przez Tatarów w 1241 roku. Usytuowany był w okolicy dzisiejszej wieży Złodziejskiej. Po najeździe Tatarów Konrad Mazowiecki wzniósł umocnienia łączące katedrę z rotundą - wydzielając z otwartego dotychczas obszernego dziedzińca wschodnią część. Na miejscu tych umocnień w końcu XIII w. wzniesiono istniejący we fragmentach do dziś mur obronny.

W latach 1250-1258 rozbudowę umocnień rozpoczętą przez Konrada kontynuował  Bolesław Wstydliwy ( lokator miasta Krakowa z 1257 r.)- wzniósł murowane umocnienia w północno-wschodniej części wzgórza.

W 1306 r. pożar strawił część zabudowań,  a  podczas odbudowy wzniesiono -przy południowym murze kurtynowym - jednotraktowy  budynek, który stał się nową siedzibą władcy. Przy dotychczasowej wieży obronnejw północno-wschodnim obszarze wzgórza - stanęła wieża mieszkalna zwana Łokietkową. 

W 1320 roku na murach romańskiej katedry Władysław Łokietek wzniósł nową- gotycką.

Zachodnia część wzgórza ugruntowała się jako siedziba duchownych po wzniesieniu tu za Kazimierza Wielkiego dwóch nowych kościołów - Św. Jerzego w 1346 r. i Św. Michała w roku 1355 - oraz budynków mieszkalnych duchowieństwa.

Dostęp atakujących do murów był znacznie utrudniony przez strome zbocza, dlatego  tak długi obwód wałów został wzmocniony zaledwie trzema wieżami. Od strony Wisły - Złodziejska, na wschodzie - Duńska, a od północy stanęła wieża zwana potem Zygmuntowską. Po przekazaniu kapitule - została włączona do budynków katedry i przystosowana do pełnienia roli dzwonnicy.

W 1394 r. Władysław Jagiełło podwyższył mury obwodowe. Jego również inicjatywą jest wzniesienie Kurzej Nogi. Pierwotnie ganek ciągnął się dalej aż do wieży o funkcji prawdopodobnie latrynowej, a  sama Kurza Noga - pełniła funkcje mieszkalne. 

W tym okresie umocniono wjazd od zamku wznosząc wieże  i przedbramie. Dwie najwyższe wieże Wawelu wzniósł Kazimierz Jagiellończyk. Wieża Sandomierska stanęła w 1462 r. w narożniku południowo-zachodnim wzgórza, a wieża Senatorska na północny wschód od Sandomierskiej - we wschodniej części południowego muru obronnego. Obie mają podobny kształt - wzniesione na kwadratowej podstawie, wyżej mają zaokrąglone rogi. Ponieważ nie były zbyt dobrze zaprojektowane pod względem obronnym na ówczesne czasy,  mur południowy wzmocniono dodatkowo baszta Szlachecką oraz w XVI wieku dobudowano dwie kolejne baszty - Panieńską oraz Tęczyńską - z baszt tych pozostały jedynie relikty fundamentów i nie można wnioskować z tego ich wyglądu.

Od 1502 r. za panowania Zygmunta Starego - średniowieczną rezydencję poczęto przebudowywać na nową renesansową. Z tego czasu pochodzi obecny wygląd zamku. Trzy skrzydła mieszkalne otoczyły wewnętrzny dziedziniec ozdobiony trzykondygnacjowymi krużgankami. Prowadzono również prace nad umocnieniem fortyfikacji. Znacznych zmian w fortyfikacjach zamek doczekał sięjednak dopiero za Władysława IV 

w  latach1644-1646 r. - umocnienia  ziemne powstały od strony południowej, a przy bramie  wjazdowej zbudowana została wieloboczna basteja. Zamek w tym stanie zastały wojska szwedzkie podczas

oblężeniua Krakowa.

W latach 1790-1794 wprowadzono duże zmiany w systemie fortyfikacji -  wznosząc od strony Wisły murowane bastiony z nasypami ziemnymi - poniżej średniowiecznych murów zamkowych.

Po utracie niepodległości Kraków znalazł się w granicach austriackich. Rozbudowa umocnień przez zaborcę niestety wiązała się z wyburzeniem wielu dotychczasowych murów. Zmiana zamku na koszary prowadziła do dalszej dewastacji - zniszczono wówczas wiele wnętrz zamkowych.

Odbudowa została przeprowadzona w latach 1906-1939 pod kierownictwem Andrzeja Szyszko-Bohusza, podczas niej zdołano znacznie pogłębić wiedzę o dawnych dziejach wzgórza i zabudowań podczas badań archeologicznych. W czasie drugiej wojny światowej zamek znów poważnie ucierpiał. Do roku 1964 udało się go jednak odrestaurować. W zamku umieszczono muzeum oraz siedzibę Państwowych Zbiorów Sztuki, opiekujących się również kilkoma innymi zabytkami i zamkami.

 

Katedra na Wawelu - Katedra Wawelska -  to nie tylko najsłynniejsza w Polsce nekropolia królewska, ale także prawdziwy panteon narodowy. Obok królów we wnętrzu świątyni pochowani zostali biskupi krakowscy i najbardziej zasłużeni dla ojczyzny Polacy.

Pierwsza katedra stanęła na Wzgórzu Wawelskim jeszcze za czasów panowania Bolesława Chrobrego. Budowlę drugiej świątyni, zwanej hermanowską, zlecił Bolesław II Śmiały, a ukończył pół wieku później Bolesław III Krzywousty. Katedra ta spłonęła w 1305 r., a zachowała się z niej jedynie romańska krypta

św. Leonarda. Trzecią - gotycką katedrę zaczęto budować za czasów panowania Władysława Łokietka,

a ukończono, gdy na tronie zasiadał już jego syn – Kazimierz Wielki. Była to trójnawowa bazylika

z transeptem, prezbiterium, ambitem i trzema wieżami, która w następnych wiekach, dzięki hojnym fundacjom królewskim, magnackim i biskupim-  została otoczona wieńcem kaplic.

Kolejne, liczne przebudowy,  w istotny sposób zmieniły oblicze katedry, dlatego dziś stanowi ona zlepek stylów architektonicznych, od romańskiego po secesję. Dla obecnego wyglądu świątyni kapitalne znaczenie miała restauracja przeprowadzona na przełomie XIX i XX w. pod kierownictwem S. Odrzywolskiego,

a później Zygmunta Hendla. Katedra wzbogaciła się wtedy o dzieła sztuki modernistycznej i nagrobki

św. Jadwigi i Władysława Warneńczyka.

W centralnym punkcie katedry znajduje się barokowa konfesja św. Stanisława. W trumnie-relikwiarzu umieszczone zostały szczątki świętego, a przez wieki miejsce to stanowiło tzw. Ołtarz Ojczyzny, gdzie królowie składali najcenniejsze wojenne trofea (np. Władysław Jagiełło po Bitwie pod Grunwaldem czy też Jan III Sobieski po Wiktorii Wiedeńskiej 1683 r.). W sąsiedztwie konfesji, po obu stronach nawy głównej, umieszczone zostały : tzw. cenotaf  Władysława Warneńczyka, nagrobek Władysława Jagiełły oraz pomniki zasłużonych dla Krakowa biskupów Jana Małachowskiego, Marcina Szyszkowskiego i Piotra Gembickiego. Na końcu okazałego prezbiterium znajduje się barokowy ołtarz oraz tron jego fundatora, biskupa Gembickiego - zwieńczony baldachimem wykonanym z okazji koronacji Augusta III Sasa.

Po zachodniej stronie prezbiterium znajduje się nagrobek Władysława Łokietka, po wschodniej natomiast nagrobek Kazimierza Wielkiego oraz nagrobek i insygnia grobowe św. królowej Jadwigi.

Wschodnią -  zewnętrzną ścianę prezbiterium zdobią z kolei dwa monumentalne pomniki króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego i królowej Eleonory z Habsburgów oraz króla Jana III Sobieskiego i królowej Marii Kazimiery. Katedra zewsząd otoczona jest kaplicami, z których biskupi, królowie i magnaci tworzyli wspaniałe mauzolea. Do najsłynniejszych należą: renesansowa Kaplica Zygmuntowska, barokowa Kaplica Wazów, Kaplica Świętokrzyska, Kaplica Jana Olbrachta czy też Kaplica Zebrzydowskiego.

Wiele grobowców znajduje się w kryptach katedry, i tak : w  Krypcie Wieszczów Narodowych spoczywają Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki, w  Krypcie św. Leonarda znajdują się sarkofagi króla Jana III Sobieskiego, królowej Marii Kazimiery, króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Tadeusza Kościuszki, księcia Józefa Poniatowskiego i gen. Władysława Sikorskiego.

W pozostałych kryptach pochowani zostali natomiast m.in. królowie Stefan Batory, Władysław IV Waza, Zygmunt II August, August II Mocny, Zygmunt III Waza czy Jan Kazimierz Waza.

 

Powyższe, bardzo skrótowe  informacje na wlasny użytek  zebrał Janusz Szulc  ( po tzw. długich

i ciężkich ….. trudach ), bo obiektów zabytkowych w Krakowie jest ponad 6 tysięcy, a literatura- przeogromna, a przecież drugie tyle-  to ciekawe obiekty współczesne.

Nie zazdroszczę miejscowym przewodnikom- Koleżankom i Kolegom, których jeszcze zderegulowali

od br. nasi debilni politykierzy- zupełna, nieuleczalna moim zdaniem paranoja !

 

Do zobaczenia na wycieczce – zachęcam, bo warto i tanio !